Díli, 17/06/2025, Prezidente Komisaun Ezekutiva (KE) Bee Timor-Leste, Empreza Públika (BTL, E.P), Gustavo da Cruz, hala’o enkontru koordenasaun ho Diretór Ezekutivu Millennium Challenge Account Timor-Leste, Institutu Públiku (MCA-TL, I.P), Embaixadór Constâncio Pinto ho tékniku MCA-TL, I.P nian, iha sala reuniaun Ezekutiva BTL, E.P, Caicoli.
Reuniaun ne’e, hodi koordena kona-bá programa ๐๐๐๐๐๐๐๐๐ข๐ ๐ถโ๐๐๐๐๐๐๐ ๐ถ๐๐๐๐๐๐๐ก๐๐๐ (MCC) nian, ne’ebé atu implementa projetu Estasaun Tratamentu Bee Fo’er (ETAR, sigla portugés) iha Bebonuk, maibé daudaun ne’e adia hela. Alen de ne’e, deskute mos kona-bá parsela rai ne’ebé la konsege liberta no asuntu esensiál sira seluk.
“๐ธ๐๐๐๐๐ก๐๐ข ๐๐’๐ โ๐๐๐ ๐๐’๐๐๐๐ ๐๐๐๐-๐๐ฬ ๐๐๐๐๐๐ก๐ข ๐๐ถ๐ถ ๐๐๐๐ ๐๐’๐๐๐ฬ ๐๐๐ ๐๐๐ ๐ก๐๐๐๐ โ๐๐๐, ๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐ข๐ก๐ ๐๐๐๐-๐๐ฬ ๐๐๐๐ก๐ข ๐๐๐๐๐๐ก๐๐๐ก๐ ๐๐๐๐ข๐ ๐๐’๐๐๐ฬ ๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐๐ก๐ โ๐๐๐, โ๐๐๐๐ ๐๐ ๐บ๐๐ฃ๐๐๐๐ข ๐๐๐๐๐-๐ฟ๐๐ ๐ก๐ (๐๐ฟ) ๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐ข-๐๐๐ข ๐๐๐๐ ๐๐ ๐๐๐๐๐๐ก๐๐ ๐๐ข๐ ๐ก๐๐๐๐๐๐ข ๐โ๐ ๐ต๐๐๐๐๐ข๐, ๐๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐๐๐ข๐ ๐๐๐ ๐ก๐’๐ ๐๐๐๐๐ ๐ ๐๐๐๐๐ข๐ ๐๐๐๐๐๐ก๐ ๐๐๐๐๐ข๐ ๐๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐ก๐๐๐ก๐ ๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐ค ๐๐๐๐, ๐๐๐ก๐๐ ๐ก๐๐๐๐๐๐ข ๐๐’๐ ๐ต๐๐ฟ, ๐ธ.๐ ๐๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐ ๐บ๐๐ฃ๐๐๐๐ข โ๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐๐๐ก๐ข ๐๐ ๐๐๐ ๐๐’๐๐ ๐๐’๐, ๐๐๐๐๐ฬ ๐๐๐๐๐๐๐ ๐ก๐๐ข๐ก๐ข๐๐ ๐โ๐ ๐๐๐ ๐๐’๐, ๐๐’๐๐ ๐๐ ๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐ค โ๐ข๐ ๐ข ๐๐ก๐ข ๐๐ฬ ๐ก๐๐๐๐ข ๐๐ข๐๐๐ ๐๐๐๐ ๐๐ ๐ ๐๐๐, โ๐๐๐ ๐๐๐ง๐๐๐๐๐๐๐ง๐ ๐๐๐ ๐๐ ๐ ๐๐๐-๐๐๐ ๐ ๐๐ ๐๐, ๐๐๐๐๐ฬ ๐ก๐’๐ ๐๐๐ ๐๐๐ก๐ ๐๐’๐๐๐ฬ ๐๐๐ก๐๐๐๐๐๐, ๐ ๐๐๐๐๐ข๐ ๐โ๐ ๐๐ข๐๐๐๐ ๐, ๐ก๐๐๐๐ ๐๐’๐ ๐๐๐ ๐๐ข๐๐ ๐๐ ๐๐ข๐ ๐ก๐ข๐๐ ๐๐๐, ๐โ๐ ๐ก๐๐๐๐ข ๐๐๐ ๐๐, ๐๐ก๐ข ๐ ๐๐๐ ๐๐๐๐ โ๐๐๐๐๐ข๐ ๐๐๐ก๐๐ ๐๐’๐”.
Ezekutivu ne’e mos informa, BTL, E.P rasik iha ona planu, sei ateru rai no konstrui muru haleu terrenu ne’ebé liberta ona, iha área Bebonuk, nune’e hodi hakat ba prosesu sira tuir mai. Enkuantu parsela rai ne’ebé seidauk liberta, BTL, E.P no MCA-TL, I.P sei servisu hamutuk ho ekipa GTI, hodi haree, posibilidade bele halo renegosiasaun ho komunidade afetada uma kain lima ne’ebé antes ne’e la konsege realiza.
Entretantu parte MCA-TL, I.P mos sei nafatin ezerse servisu balun, hanesan halo revizaun ba relatóriu ne’ebé mak konsultór Nicholas O'Dwyer Ltd (NOD) prepara ona, liu-liu liga ba dezeñu báziku ba ๐๐๐๐๐๐๐๐ no planta nian ne’ebé besik atu finaliza ona. Tanba ne’e, sira husu komentáriu ou feedback hosi BTL, E.P, nune’e hodi hadi’a relatóriu ne’e. Enkuantu iha parte ๐ ๐๐๐ ๐๐๐ฃ๐๐ ๐ก๐๐๐๐ก๐๐๐ ou investigasaun rai nian, iha terrenu mak seidauk realiza. Alen de ne’e, MCA-TL, I.P mos daudaun ne’e trata ou halo hela verifikasaun ba aktu balun ne’ebé relasiona ho prosedimentu internasionál nian, kona-bá oinsá atu akomoda traballadór sira ne’ebé mak lakon servisu, hafoin halo demolisaun ba terrenu.
Ezekutivu ne’e akresenta, BTL, E.P no MCA-TL, I.P sei prepara kalendáriu ezekusaun nian, nune’e hodi informa ba MCC katak Governu TL preparadu, hodi hein desizaun hosi governu Estados Unidos América (EUA) nian, ba implementasaun projetu ETAR ne'e.
“๐ด๐๐ โ๐๐๐๐ โ๐๐๐ ๐๐ก๐ข โ๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐๐ฬ๐๐๐ข ๐๐ ๐๐ง๐๐๐ข๐ ๐๐ข๐ โ๐๐ ๐ ๐๐๐๐ก๐ ๐บ๐๐ฃ๐๐๐๐ข ๐๐๐๐, โ๐๐๐๐๐ ๐๐ก๐ ๐๐๐๐๐๐๐ ๐๐ ๐๐ถ๐ถ ๐๐๐ก๐๐ ๐บ๐๐ฃ๐๐๐๐ข ๐๐ฟ ๐๐๐๐๐๐๐๐๐ข โ๐๐๐ โ๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐ง๐๐ข๐. ๐ผ๐ก๐ ๐๐ ๐๐๐๐ ๐ข ๐ก๐๐๐๐ ๐๐ข๐๐๐ข๐ ๐๐’๐ ๐๐๐๐๐ก, ๐ก๐๐๐๐ ๐๐’๐, ๐๐ก๐ ๐๐๐๐๐ก๐๐ ๐๐๐๐๐ก๐ข, ๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐ก๐ โ๐๐๐ ๐๐๐ ๐๐ง๐๐ข๐ ๐๐๐๐ฬ๐ก๐๐๐ ๐ก๐ข๐๐ ๐๐๐, ๐๐๐๐๐ฬ ๐โ๐ ๐๐๐๐ก๐ ๐ก๐ฬ๐๐๐๐๐ ๐๐ ๐๐๐๐๐๐๐ ๐ก๐๐๐ก๐๐ฃ๐ ๐ ๐๐๐, ๐๐ก๐ ๐๐๐๐๐ก๐๐ ๐๐ ๐๐๐ข๐๐ โ๐ ๐๐ ๐๐๐๐๐๐ ๐ ๐๐๐ก๐๐ ๐๐๐๐๐๐ก๐ข ๐๐’๐ ๐ ๐๐ ๐๐๐๐ ๐๐’๐, ๐ก๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐๐ก๐ข ๐๐’๐ ๐๐๐๐ โ๐ ๐๐ข๐๐๐๐๐๐๐ ๐๐๐๐๐ ๐๐๐ฃ๐ข ๐ก๐๐๐๐ ๐๐๐๐, ๐๐๐ข-๐๐๐ข ๐โ๐ ๐๐๐๐๐ก๐ฬ๐ ๐๐๐ ๐๐ข๐”.
Relembra mos katak, planu implementasaun projetu ETAR Bebonuk ne’e, hetan apoiu fundus hosi Governu Estados Unidos América liuhosi MCC ne’ebé servisu hamutuk ho MCA-TL, I.P nomos Governu Timor-Leste.
Futuru estasaun tratamentu bee fo’er ne’e, lokaliza iha Bebonuk, Díli ho medida rai ne’ebé uza ba investimentu ne’e, hamutuk hektares 5.5.
Enkuantu parsela rai balun ba implementasaun projetu ne’e, Governu konklui ona pagamentu indemnizasaun nian ba komunidade afetada sira, iha loron 26 fulan novembru tinan kotuk (tinan 2024). No parsela rai hosi komunidade uma kain nian, mak seidauk liberta, maibe iha tempu badak sei halo regonegosiasaun ho komunidade afetada sira, nune'e hodi konklui
Share on Social Media: